İSLAM TETKİKLERİ ENSTİTÜSÜ TARİHÇE
1933 Üniversite Reformu ile İstanbul Dârülfünunu İlâhiyat Fakültesi kapatılmış ve Edebiyat Fakültesi bünyesinde İslam Tetkikleri Enstitüsü kurulmuştu. İlâhiyat Fakültesi hocaları bu Enstitü’de görevlendirilmiş, müdür olarak da Şerefettin Yaltkaya¹ atanmıştır. Açılan yeni Enstitü’nün çalışma alanı İslam inançları, İslam tarihi, İslam kültürü ve medeniyeti olarak belirlenmiştir. Öğrencisi olmayan Enstitü, hocaların emekli olmalarıyla bir süre sonra kendiliğinden ortadan kalkmıştır.	Şerefettin YALTKAYA
Edebiyat Fakültesi Umumi Türk Tarihi Kürsüsü Profesörü Zeki Velidi Togan², 40’lı yılların sonlarından itibaren Enstitü’yü yeniden faaliyete geçirmek için çabalara başlamıştır. Bu çabaların sonucunda Enstitü, 1953 yılında İslam Araştırmaları Enstitüsü adıyla yeniden tesis edilmiştir. Bu ikinci tesiste, müdür Zeki Velidi Togan, müdür yardımcısı ise Fuat Sezgin’dir3. Bu ikinci kuruluşun amacı İslam kültür ve medeniyeti üzerine araştırma ve yayınlar yapmak olarak belirlenmiştir.    Zeki Velidi TOGAN	Fuat SEZGİN
¹ Mehmet Şerefettin Yaltkaya (ö. 1947) Dârülfünunun 1924 yılında açılmasından itibaren Kelam Tarihi, İslam Dini Felsefesi müderrislikleri yaptı. Fakülte dergisinde çeşitli konularda makaleler yayımladı. 1942 yılında Diyanet İşleri Başkanlığına tayin edildi. 1947 yılında görevi başında iken vefat etmiştir. (Hayatı hakkında bk. İsmail Kara, “Mehmet Şerefettin Yaltkaya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XLIII, s. 308-310.) ² Zeki Velidi Togan (ö. 1970), 1890 yılında Rusya Federasyonu Başkırt Özerk Cumhuriyeti’nde doğan Togan, Başkırt Özerk hükümetinin kurulmasına öncülük etmiş mezkûr hükümetin başkanlığını yapmıştır. 1927 yılında İstanbul Dârülfünunü Edebiyat Fakültesi Türk Tarihi Muallimliğine getirilen Togan, çeşitli görevleri ifa ettikten sonra 1953 yılında kurulan İslam Tetkikleri Enstitüsünün kurulmasını sağladı ve Enstitü'nün ilk müdürü oldu. 1970 yılına kadar İstanbul Üniversitesinde görev yapan Togan aynı yıl vefat etmiştir. (Bk. Tuncer Baykara, “Ahmet Zeki Velidi Togan”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XLI, s. 209-210.) ³ 1924’te Bitlis’te doğan Fuat Sezgin, 1946-47 eğitim-öğretim yılında Arap-Fars Filolojisi’nden “Bedîʻ İlminin Tekâmülü” başlıklı teziyle mezun oldu. Fuat Sezgin, 26 Kasım 1950’de Prof. Hellmut Ritter (ö. 1971) danışmanlığında hazırladığı “Mecâzu’l-Kur’ân” adlı teziyle doktor unvanı aldı. 20 Temmuz 1955’te “Buhârî’nin Kaynakları Üzerinde Araştırmalar” başlıklı teziyle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İslam Araştırmaları Enstitüsü Doçenti unvanını kazandı. 12 Mayıs 1960 askerî darbesinin ardından 28 Ekim 1960’ta yayımlanan 114 sayılı kanun ile görevlerinden affedilen 147 öğretim üyesi arasında yer alan Fuat Sezgin, Frankfurt Üniversitesinde çalışmalarına devam etti. Câbir b. Hayyân konusunda 1965’te hazırladığı ikinci doçentlik tezini Frankfurt Üniversitesi Institut für Geschichte der Naturwissenschaften’a sundu ve bir yıl sonra profesör unvanını kazandı. Sahasında şimdiye kadar yazılan en kapsamlı eser olan (17 cilt) Geschichte des arabischen Schrifttums’un (GAS) (Arap-İslâm Bilimler Tarihi) ilk cildini 1967’de yayımlayan Sezgin, 1978 yılında Kral Faysal İslamî İlimler Ödülü’ne lâyık görüldü. Ayrıntı için bk. https://fuatsezginetkinlikleri.istanbul.edu.tr/tr/content/prof-dr-fuat- sezgin/prof.-dr.-fuat-sezgin.
Enstitü’nün kürsü açma teşebbüsünün sonuçsuz kalması üzerine serbest dersler verilmeye başlanmıştır. Bu bağlamda Muhammed Hamidullah⁴ sözleşmeli öğretim üyesi olarak Enstitü’ye davet edilmiştir. Enstitü başlangıçtan itibaren bütçesinin büyük kısmını kütüphanesini zenginleştirmek için kullanmıştır. Özellikle 1953-1981 arası ve öncesi batıda neşredilen eserler titizlikle tespit edilmiş ve satın alınmıştır. Böylelikle 90’lı yıllara kadar ilahiyat camiasına hizmet eden İslam Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi tesis edilmiştir. Enstitü, 1953 yılında İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi’ni çıkarmaya başlamıştır. Aralıklarla çıkan bu derginin 1995 yılına kadar 9 sayısı yayımlanmıştır. Emekliliğe ayrılıncaya kadar müdür olarak görevine devam eden Zeki Velidi Togan’dan sonra sırasıyla Tayyib Gökbilgin⁵, Salih Tuğ⁶, Bekir Kütükoğlu⁷, Mahmut Kaya⁸ müdürlük yapmışlardır. Muhammed HAMİDULLAH	İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi
1982 yılında çıkarılan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu mucibince Enstitü, İslam Araştırmaları Merkezi adını almıştır. Yeni statüsünün araştırma merkezi olması sebebiyle Enstitü'nün bütçesi ve kadrosu bulunmamaktaydı.
⁴ 1908 yılında Hindistan’ın Haydarâbâd şehrinde doğan Muhammed Hamidullah, Almanya’nın Bonn şehrindeki Rheinische Friedrich Wilhelms Üniversitesinde İslam devletler hukuku ile ilgili doktorasını tamamladı. Paris’teki Sorbon Üniversitesinde de İslam’ın ilk dönemine ait başka bir doktora çalışması yaptı. 1952 yılından itibaren İstanbul Üniversitesi İslam Tetkikleri Enstitüsünde dersler verdi. Çok sayıda eseri olan Hamidullah 2002 yılında vefat etmiştir. (Bk. Salih Tuğ & Kamil Yaşaroğlu, “Muhammed Hamidullah”, Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXX, s. 531-534.) ⁵ M. Tayyib Gökbilgin (ö. 1981), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü'nün çeşitli kürsülerinde çalıştı ve 1961 yılında kurulan Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyet Tarihi kürsüsünün başına geçti. Zeki Velidi Togan’dan sonra İslam Tetkikleri Enstitüsü Müdürlüğüne getirildi. ⁶ Salih Tuğ, 1956 yılında İslam Tetkikleri Enstitüsüne intisap etti. 1953’te "İslam Vergi Hukukunun Ortaya Çıkışı" başlıklı teziyle doktor oldu. 1976-1987 yılları arasında Enstitümüzün müdürlüğünü yapan Salih Tuğ, aynı zamanda Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin de kurucu dekanıdır. ⁷ Bekir Kütükoğlu, 1948’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu. "Osmanlı-Safevî Siyasî Münasebetleri 1578-1590" adlı teziyle 1957’de doktor oldu. 1974 yılında profesör olan Kütükoğlu, 1982-1990 yılları arasında İslam Araştırmaları Merkezi müdürlüğü yapmıştır. 1990 yılında vefat etmiştir. ⁸ 1945 Tokat doğumlu olan Mahmut Kaya, 1972’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap ve Fars Filolojisi Bölümü'nden mezun olmuştur. 1977’de Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü Türk İslam Felsefesi Anabilim Dalı’nda asistan olan Kaya, 1992 yılında aynı kürsüde profesör olmuştur. Kaya, 1990-2012 yılları arasında İslam Araştırmaları Merkezi müdürlüğü yapmıştır.
İslam Araştırmaları Merkezi 2018 yılına kadar Edebiyat Fakültesi bünyesinde sırasıyla; Mahmut Kaya (1990-2012), Hüseyin Sarıoğlu (2012-2013)9, Abdurrahman Aliy (2013- 2016)10, Cüneyt Kaya (2016-2019)11 müdürlüklerinde faaliyetlerine devam etmiştir.
Hüseyin SARIOĞLU     Abdurrahman ALİY     Cüneyt KAYA
2018 yılında yapılan yönetmelik değişikliği ile rektörlük bünyesine aktarılan merkezin müdürünün İlahiyat Fakültesi öğretim üyelerinden seçilmesi karara bağlanmıştır. Bu yeni karar sonrasında ilk müdür olarak İlahiyat Fakültesi öğretim üyesi Ahmet Hamdi Furat12 atanmıştır. 2020 yılında Enstitü’nün mezkûr dergisi İslam Tetkikleri Dergisi adıyla yeniden çıkarılmaya başlanmıştır. Dergi hızlıca alan indekslerinde taranmaya başlamış olup şu an itibariyle TR Dizin ve Scopus tarafından taranmaktadır.	Ahmet Hamdi FURAT
Enstitü Kütüphanesi Aralık 2021’de Enstitü'nün şu an bulunduğu Kuyucu Murat Paşa Medresesi’nin avlusunda yeniden hizmete açılmıştır. 4 Mart 2022 tarihinde ise Cumhurbaşkanlığı kararı ile İslam Tetkikleri Enstitüsü İstanbul Üniversitesinde yeniden tesis edilmiştir. Yine aynı tarihte Mürteza Bedir13 Enstitü’nün müdürlüğüne atanmıştır.	Mürteza BEDİR
⁹ Hüseyin Sarıoğlu 1962 Kastamonu doğumludur. 1986 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesini bitirdi. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü Türk-İslam Düşüncesi Tarihi Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak çalıştıktan sonra 1995’te yardımcı doçent, 1998’de doçent, 2007 yılında profesör oldu. ¹⁰ 1997 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinden mezun olan Abdurrahman Aliy, Almanya Ruhr Üniversitesinde doktorasını tamamladı. 2007-2010 yılları arasında TÜBİTAK’ta çalışan Aliy daha sonra İstanbul Üniversitesi Felsefe Bölümü'ne intisap etti. 2013-2016 yılları arasında İstanbul Üniversitesinde İslam Araştırmaları Merkezi Müdürü olarak görev yaptı. ¹¹ Cüneyt Kaya, 2000 yılında Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinden mezun oldu. 2008 yılında İstanbul Üniversitesinde doktorasını tamamladı (2008). 2018 yılında profesör olan Kaya, hâlen İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü Türk-İslam Düşünce Tarihi Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. ¹² Ahmet Hamdi Furat, 1998 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinden mezun oldu. 2006 yılında İstanbul Üniversitesinde doktorasını tamamlayan Furat, 2020 yılında profesör olarak atanmıştır. 2019-2022 yılları arasında İslam Araştırmaları Merkezi Müdürü olarak görev yapmıştır. ¹³ 1968 yılında Sivas/Suşehri’nde doğan Mürteza Bedir, 1992 yılında Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde lisans eğitimini tamamladı. 1999 yılında Manchester Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Bölümü’nden doktora derecesini aldı. 2013 ile 2020 yılları arasında İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi dekanlığını yapan Bedir, 4 Mart 2022 tarihinde İslam Tetkikleri Enstitüsü Müdürlüğüne atanmıştır.

​