Proje Yürütücüsü: Doç. Dr. Cumhur Ersin Adıgüzel
Birim/Bölüm/ABD: İlahiyat Fakültesi/Temel İslam Bilimleri/İslam Hukuku ABD; İslam Tetkikleri Enstitüsü
Proje Türü: ARAŞTIRMA ÜNİVERSİTELERİ DESTEK PROGRAMI (ADEP)
Araştırmacılar:
Prof. Dr. Mürteza Bedir
Doç. Dr. Abdurrahman Savaş
Araş. Gör. Muhammed Taha Kara
Araş. Gör. Yuşa Kayacan
Proje Konusu:
Ortaçağ Avrupa tarihi boyunca Bologna benzeri birçok üniversitede geliştirilen Roma hukuku çalışmaları, modern Avrupa hukukunun temelini teşkil etmiştir. Avrupa Ortaçağ Roma hukuku çalışmalarında öne çıkan iki önemli akım Glossatorlar ve Commentatorlar Roma hukukunu açıklamayı kendilerine temel uğraş olarak seçen ve bu yolla Ortaçağ Avrupa Roma hukukunun oluşmasını sağlayan hukuk okullarıdır. Justinyen'in kodifiye ettiği Institutiones, Digesta ve Novella temel metinlerini esas alan şerh çalışmaları bu iki akım tarafından Ortaçağ Avrupa’sındaki Roma hukuku geleneklerini doğurmuştur. Avrupa Hukuk tarihçileri bu akımların Güney İspanya ve Güney İtalya'da 11. yüzyıl ve sonrasında doğup geliştiğini kabul ederler. Bahsi geçen bölgeler bu yüzyıllarda Avrupa'nın İslam Coğrafyası ile ana temas noktalarıdır. Bilindiği gibi Güney İspanya'daki Endülüs İslam Medeniyeti 15. yüzyıla kadar Avrupa'nın entelektüel ve sosyal şekillenmesinde etkili olmuştur. Felsefe, bilim ve kültür alanlarında öne çıkan bu etki literatürde kabul edilmektedir. Ancak hukuk alanındaki temasa dair çalışmalar henüz çok az olup bu alanda yapılacak karşılaştırmalı çalışmaların önemli sonuçlar üretme potansiyeli vardır.
Projemizde üç ayrı coğrafyadaki hukuk sistemleri karşılaştırılacaktır. Bu bölgelerden özellikle Ortaçağ Avrupası ilgili Türkçe literatür oldukça sınırlıdır; hukuk alanında ise neredeyse nadirdir. Yabancı literatürde daha kapsamlı çalışmalar olsa da İslam Hukuku ve Ortaçağ Avrupa hukukunu birbiriyle karşılaştıran çalışmalar akademide yeni yeni görülmekle birlikte hala emekleme döneminde olduğumuz unutulmama- lıdır. Projemiz bu bakımdan bir farklılık ve yenilik taşımaktadır. Esas itibarıyla medeniyetler ve hukuk sistemleri arasındaki ilişkinin akademik bir seviyede tespit edilebilmesi için bu tür karşılaştırmalı çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır. Böylelikle coğrafyalar farklı olsa da benzer ihtiyaçların hukuk geleneklerinin oluşumuna ne ölçüde etki ettiği, farklı hukuk sistemleri olmasına rağmen şerh geleneklerinin nasıl geliştiği, şerh geleneklerinin üç coğrafya için hukukun ilerlemesinde ne ölçüde önemli olduğu gibi sorulara cevap aranacaktır. Proje bu bakımdan daha kapsamlı projeler için bir nüve teşkil edecektir.
Projemizin öncelikli amacı farklı coğrafyalarda hukuk sistemlerini yorumlayanların usul ve amaçlar bakımından mukayese edilerek benzerliklerin ve ayrışmaların tespit edilmesidir. Böylelikle benzer ihtiyaçlara, farklı hukuk geleneklerinde nasıl çözümler getirildiğinin araştıran daha büyük bir proje için (TÜBİTAK, Avrupa Birliği vb.) ön çalışma hazırlanmış olacaktır.
Bu amacı gerçekleştirmek için iki hukuk sistemindeki üç coğrafyadaki 3 şerh geleneği hakkında ayrı ayrı literatür incelemesi yapılması hedeflenmektedir. Böylelikle İslam-Avrupa karşılaşmasının ve bilimsel alışverişin tarihsel bağlamına dair literatüre katkı verilecektir.
Projenin Amacı:
Yazma Eserler Kurumunun mühür veritabanında bugün itibariyle (24.05.2023) toplam 806 mühür yer almaktadır. Bu mühürlerin sayısının mümkün olduğu kadar artırılması, bazı bilgileri hatalı girilen mühürlerin diğer koleksiyonlarda bulunan ve daha açık örnekleri üzerinden düzeltilmesi, veri tabanının her açıdan güçlenmesine ve dolayısıyla araştırmacılara daha iyi hizmet etmesine vesile olacaktır. Bu bakış açısından hareketle İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinin sahip olduğu, Yazma Eserler Kurumunun veri tabanında bulunmayan mühürlerin söz konusu veri tabanının güçlenmesi ve geliştirilmesi açısından çok önemli katkılar sunacağı düşünülmektedir. Bu önemli katkıyı sunmak üzere hazırladığımız projede başta 1,5 yıldır sürdürmekte olduğumuz “İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Arapça Yazmalar Bölümünün Yeniden Kataloglanması” projesinde tespit ettiğimiz mühürler olmak üzere İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi el yazmalarında bulunan mühürlerin mezkûr veri tabanına eklenmek üzere Yazma Eserler Kurumunun (YEK) belirlediği standartlarda hazırlanması planlanmaktadır. Bu proje kapsamında çalışacak 11 araştırmacı, veri tabanında yer almayan 500 mührün -kurumun uzmanlarınca gerekli son kontroller yapıldıktan sonra- veri tabanına eklenmeye hazır bir şekilde kaydını oluşturacaktır. Böylelikle Nadir Eserler Kütüphanesi el yazmalarında yer alan mühürlerin –henüz kütüphanenin kataloglanması süreci devam ederken- veri tabanına eklenmesiyle veri tabanının genişletilerek akademisyenlerin daha verimli bir şekilde kullanımına sunulması sağlanacaktır. Aynı şekilde veri tabanına çeşitli sebeplerle bilgilerinden bir veya birkaçı eksik veya yanlış olarak girilmiş mühürler de kütüphanemizde bulunan mühürlerle karşılaştırılmak suretiyle tashih edilebilecek veya tamamlanabilecektir. Keza Yazma Eserler Kurumunun veri tabanında silik bir şekilde bulunan mühür fotoğrafları, daha iyisi bulunduğu takdirde, daha net fotoğraflarla listelenebilecektir.
Projenin Somut Çıktıları:
İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesinde bulunan 500 adet mühür ve damganın sayısal tarayıcılarla taranarak depolanacak ve yedeklenecektir. Böylece kültürel mirasımızın önemli bir parçası olan mühür ve damgaların korunması temin edilmiş olacaktır.
Sözü edilen 500 adet mühür ve damganın ayrıntılı ve nitelikli okuma ve kataloglanması yapılarak ilim tarihiyle alakalı, özellikle de geçmişte kitap-okur/sahip ilişkisine dair çalışma yapanların istifadesine sunulacaktır.
Yazma Eserler Kurumu veritabanında yer alan mühür sayısı proje kapsamında veritabanına girilmesi planlanan 500 adet mühürle birlikte nicelik olarak yaklaşık %63 zenginleşerek 1306 sayısına ulaşacaktır.
Ayrıca kataloglanması tamamlanan mühürler kitap haline getirilip basılacaktır.
Proje Yürütücüsü: Arş. Gör. Mustafa Tanrıver
Araştırmacı(lar):
Dr. Öğr. Üyesi Musa Alak
Dr. Orhan Ençakar
Dr. İlknur Yaşar Bilicioğlu
Öğr. Gör. Selçuk Aydin
Öğr. Gör. Muhammed Rezzaghi
Arş. Gör. İbrahim Enes Başdemir
Arş. Gör. Memduh Erdoğan
Arş. Gör. Enes Yılmaz
Arş. Gör. Faruk Mergen
Arş. Gör. İsrafil Şen
Ersel Karabulut
Okan Kadir Yılmaz
Yunus Emre Karadağ
Danışman(lar):
Prof. Dr. Mürteza Bedir
Prof. Dr. Ahmet Hamdi Furat
Prof. Dr. Bekir Kuzudişli
Arş. Gör. Aziz Ençakar
Arş. Gör. Musa Sancak
Arş. Gör. Şaban Kütük
